Familie Helder op Reis: Jaartjeweg 2006 - 2007
Een info-stukje van Anneke bij de tweede week van het Familieavontuur in Laos (week 26 jaartjeweg).
Als onderdeel van de dansvoorstelling in Luang Prabang werden enkele scènes opgevoerd van een traditionele gemaskerde dans. Deze dans beeldt een oud volksverhaal uit over koning Rama. De cultuur van Laos komt voor een groot deel overeen met de Thaise cultuur; ook Thailand kent zo’n traditionele gemaskerde dans en als souvenir van onze eerste reis naar Thailand hebben wij een miniatuur-uitvoering van zo’n dansmasker meegenomen.
De dans werd vroeger opgevoerd bij koninklijke ceremonies. Wij zagen de dans in Luang Prabang in een theaterzaal bij het museum, het voormalige koninklijk paleis, en er schijnen nog mensen mee te doen die hier vroeger (dat wil zeggen voor 1975) voor de koning gedanst hebben.
Het verhaal van de dans is een 2000-jaar oud verhaal uit India, de zogenaamde Ramayana. De Ramayana vertelt het verhaal van koning Rama, die als reïncarnatie van de god Vishnu naar de aarde gestuurd wordt om de wereld te redden. Dit verhaal is vervolgens in verschillende andere landen van Zuidoost-Azië opgenomen in de volkscultuur. De Khmer-koningen zagen het als middel om het idee van goddelijk koningschap te bevestigen. Veel bas-reliëfs in Angkor Wat (Cambodja) verbeelden episodes van de Ramayana – dat hopen wij later deze reis zelf nog te kunnen zien. De Thaise variant heet Ramakien; deze versie zou grotendeels geschreven zijn door koning Rama II, die voor zijn troonsbestijging schrijver en dichter was. Afbeeldingen uit de Ramakien zijn in heel Thailand te vinden in reliëfs en muurschilderingen. Bijvoorbeeld de muurschilderingen in de tempel van de Emerald Boeddha in Bangkok. En soms zien we tempeltjes waarin geen boeddhabeeld staat, maar een beeld van een oude man in een tijgervel dat is de kluizenaar uit het Ramayana-verhaal. De stad Ayutthaya is zelfs vernoemd naar Ayodhaya, de stad van koning Rama in de Ramayana. In Laos staat het verhaal bekend als Pha Lak Pha Lam, het verhaal van de twee prinselijke broers Lakshmana en Rama.
Het verhaal wordt uitgebeeld door dansers in geborduurde kleding, met mooi versierde maskers op. Omdat de dansers vanwege die maskers niet goed zelf kunnen praten, worden alle teksten uitgesproken door aparte vertellers. De muziek wordt gespeeld door een zogenaamd piphat-ensemble, een soort gamelan-orkest. Het dansen van de Ramakien vereist een speciale danstechniek, die slechts na jarenlange training in perfectie beheerst wordt.
En dan nu het verhaal:
Er was eens een reuzenkoning op het eiland Lanka, Thotsakan, die de hele wereld wou veroveren. De goden wisten at alleen een sterveling de onkwetsbare reus zou kunnen tegenhouden, en stuurden de god Vishnu naar de aarde. De reïncarnatie van Vishnu wordt geboren als Prins Rama (Phra Lam), zoon van de koning van Ayodhya. Rama trouwt met de mooie prinses Sida. Maar op aandrang van een jaloerse bijvrouw van Rama’s vader wordt Rama onterfd, e n met zijn vrouw Sida en zijn broer Lakhsman (Phra Lak) wordt Rama verbannen uit het paleis. Ze vluchten naar de jungle, waar ze 14 jaar verborgen blijven in een hermitage. Maar de slechte koning Thotsakan bemerkt de schoonheid van Sida, en besluit haar te ontvoeren. Vermomd als een hert weet hij Sida mee te voeren naar zijn paleis op het eiland Lanka. Rama en Lakhsman proberen natuurlijk om Sida terug te vinden, en roepen daarvoor de hulp in van Apenkoning Subrik en diens witte generaal Hanuman. Hanuman vliegt door de lucht en ontdekt Sida. Rama trekt dan met zijn broer, met Hanuman en een leger apen naar de kust voor het eiland Lanka. Hanuman vormt een brug, en zo bereiken de broers met het apenleger het eiland, waar een grote strijd begint. Als Thotsakan dreigt te verliezen, vlucht hij uit het paleis en neemt Sida met zich mee. Weer is het Hanuman die helpt: hij vindt Thotsakan en weet diens vertrouwen te winnen. Zo hoort hij het geheim van Thotsakans onkwetsbaarheid. Met die kennis kan Rama uiteindelijk, in een uitputtende strijd van 7 dagen, de reus doden en Sida terugwinnen. Rama betwijfelt of Sida hem al die tijd trouw is gebleven, en laat zijn vrouw een vuurproef ondergaan. Daarna keren ze terug naar Ayodhya, waar Rama koning wordt. Sida is zwanger, maar ondanks de vuurproef twijfelt Rama nog steeds aan haar trouw. Rama verbant Sida uit het paleis, en geeft zijn broer Lakhsman opdracht haar te doden. Lakhsman voert deze opdracht niet uit, maar hij brengt Sida naar de hermitage in het bos waar ze 14 jaar gewoond hebben. Daar wordt een zoon geboren, en de kluizenaar vormt een tweelingbroer van het kind en leert hen beiden allerlei kunsten. Als Rama hoort van het bestaan van de kinderen, erkent hij zijn zoon. Na een laatste strijd met de overgebleven reuzen-rebellen is de missie van Rama volbracht en kan hij terugkeren naar de goden.
In Luang Prabang hebben wij twee verschillende scènes gezien.
Als eerste een gedeelte over het gouden hert en de verleiding van Sida. Thotsakan wil Sida ontvoeren uit het bos waar zij zich schuilhoudt met Phralak en Phralam. Hij schakelt de hulp in van zijn broer Malit, die zich verandert in een gouden hert. Het hert speelt zo gracieus voor de ogen van Sida, dat zij Phralam vraagt het gouden hert voor haar te vangen. Phralam verwondt het hert met een pijl en denkend dat het spoedig zal sterven, volgt hij het hert steeds verder het bos in. Dan horen Sida en Phralak een schreeuw om hulp, die klinkt als van Phralam. Sida verzoekt Phralak om Phralam te redden. Phralak trekt eerst een magische cirkel om Sida heen, om haar te beschermen. Als Thotsakan ziet dat Sida alleen is, verandert hij zich in de kluizenaar die zij vereert. Hij nadert Sida in zijn vermomming, maar kan de magische cirkel niet binnendringen. Dan vraagt hij Sida om water voor hem te halen uit een stroompje, en met deze list lokt hij Sida de magische cirkel uit. Nu toont Thotsakan zijn ware aard, en vliegt met Sida naar zijn paleis op Lanka.
Als tweede een gedeelte over de zoektocht naar Sida. Hierin spelen ook twee vogels een rol, de rode vogel Sampathy en diens broer, de groene vogel Sadayu. Omdat wij niet zo vertrouwd zijn met het verhaal, en ook de gesproken teksten niet kunnen verstaan, is het voor ons wel lastig te volgen wie wie is en wat er nu precies gebeurt. Maar het is wel heel mooi om te zien. Indrukwekkend ook als opeens het hele toneel gevuld is met de dansers van het apenleger.
Nu wij deze voorstelling gezien hebben, heeft ons eigen dansmasker-souvenir nog veel meer waarde gekregen!